خطاب مستعملخطاب مستعمل به خطاب دارای فایده یا معنای خاص می‌شود. ۱ - تعریفخطاب مستعمل، مقابل خطاب مهمل بوده و به خطابی گفته می‌شود که برای رساندن معنایی و یا افاده فایده‌ای وضع شده است. ۲ - از نظر سید مرتضیمرحوم « سید مرتضی » در تعریف خطاب مستعمل می‌گوید: خطابی است که برای رساندن معنایی و یا فایده‌ای خاص وضع شده و دو گونه است: یک نوع آن دارای معنای خاص است، ولی فایده دیگری بر آن مترتب نیست، مثل: القاب که برای افاده معنایی خاص وضع شده، ولی فایده دیگری که عبارت است از تمییز و جدایی آن از دیگری ندارد؛ بنابراین، القاب را می‌توان بر افراد و اشخاص متفاوت اطلاق نمود، برای مثال، «صادق» لقب کسی است که اهل صدق و راستی باشد. ۳ - فواید خطاب مستعملاما نوع دیگر خطاب مستعمل، علاوه بر این که معنای خاصی را افاده می‌کند، فایده دیگری نیز دارد و آن، تمییز و جدایی است، که به سه شکل می‌آید: ۱. سبب تمییز نوعی از نوع دیگر می‌گردد، مانند: رنگ و مکان ؛ ۲. سبب تمییز جنسی از جنس دیگر می‌گردد، مانند: جوهر و حیات ؛ ۳. سبب تمییز عینی از عین دیگر می‌گردد، مانند: اسود و ابیض. در کتاب « الذریعة الی اصول الشریعة » آمده است: «و ینقسم الخطاب الی قسمین: مهمل و مستعمل. فالمهمل: مالم یوضع فی اللغة التی اضیف انه مهمل الیها لشیء من المعانی والفوائد و اما المستعمل: فهو الموضوع لمعنی او فائدة». ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۵۳، برگرفته از مقاله «خطاب مستعمل». |